Ord la veta  ·  Reminiscenzas

En egl la clamada giavischada

Gia da buob vuleva Eduard vegnir scolast. A Zignau deva ei da gliez temps buca in clavazin, persuenter dus harmoniums en casa da scola ed in pign harmonium en ina casa privata. Quei instrument ha il bab Lombriser cumprau. Aschia ha il fegl Eduard giu la caschun da prender uras tier differents scolasts pli u meins qualificai.

Igl atun 1933 ha Eduard Lombriser fatg igl examen per il seminari scolastic a Cuera. Quei muntava ina nova hipoteca finanziala: cuosts per il viadi a Cuera, albiert, taxa e material da scola. In um reh da Trun ha empristau encunter in cert tscheins ils daners necessaris.

La musica giugava el seminari ina rolla impurtonta. Uras da clavazin eran obligatorias per tuts ils scolasts futurs. Dasperas cantavan ils seminarists silmeins en in dils treis chors, el chor mischedau, el chor viril ni el chor romontsch. Beinvesida era la musica dils cadets, in corp da musica dad otgonta commembers.

1. Instrucziun da musica impedida

Miu bab fa spert persenn che jeu sun musicals. Jeu sun ella quarta classa ch'el damonda il caplon, sch'ei seigi il dretg mument per entscheiver cun uras da harmonium. Lez ei denton dil meini ch'ei seigi memia baul. Aschia stoi jeu aunc spitgar dus onns. Ella sisavla classa eis ei aschi lunsch. Mo nua prender uras?

En vischnaunca dat ei buc in scolast che vegn en damonda. Igl organist ella pleiv da Trun, bostger da clamada, vul buca surprender quella scharscha. El propona siu fegl da scheniv onns. Per entscheiver seigi quei sufficient. Aschia mon jeu ina ga ad jamna per ina mes'ura ella casa privata a Trun.

Quellas uras hai jeu nuidis. Duront la scolaziun sesan aunc auters members dalla famiglia en stiva e fan ensemen paterladas. E co far exercezi a casa senza harmonium? Aschia passan enzacons meins senza veser progress.

In di sesanfla in harmonium en stiva, quei instrument ch'il bab ha cumprau da quella casa privata. Jeu survegnel in auter scolast, il scolast niev dalla classa bassa a Zignau. Ina ga per jamna vegn el tier mei a Tiraun per dar uras. Damai ch'il bab vesa aunc adina negins progress, planisescha el puspei ina midada da scolast.

Si Schlans, el vitg vischinont, sai jeu prender uras tier il plevon. Duront dus onns ha ei num cavalgiar per ina mes'ura treitschien meters ensi e puspei anavos. Igl unviern va ei in tec pli tgunsch cun la scarsola.

Probablamein queta il bab ch'jeu piardi memia bia temps dad ir si Schlans. El anfla or Danis, ina fracziun da Breil, in auter scolast che sa dar a mi uras da harmonium. Per ir or leu prendel jeu ordinariamein il velo.

Al seminari ein uras da clavazin obligatoricas per tut ils seminarists. Miu scolast ei professer da musica Schweri. Loschs muossel jeu ad el mia scola da harmonium. Siu commentari: «Sche Vus haveis sunau tochen ussa mo harmonium, entschevein nus cun il clavazin davontier!»

2. Co finanziar il studi?

Gia ditg avon l'entrada el seminari fageva il bab quitaus pervia dalla finanziaziun da miu studi. Sco scrinari ha el negina lavur. Sco luvrer d'uaul igl unviern e sco cascher duront la stad ha el in pign revegniu. A casa vein nus in pèr cauras, in piertg ed enzacontas gaglinas. Ei tonscha per surviver.

Denton mias expensas? Ils cuosts da viadi a Cuera, albiert, taxa e material da scola? Augustin Desax, in um reh da Trun, empermetta da gidar or cun daners, sch'ei fa da basegns, encunter in cert tscheins. Leutier survegnel jeu dalla canzlia cantunala mintg'onn ina contribuziun da tschien francs.

Sin camond da miu bab stoi jeu mintga ga prender cumiau all'entschatta dad in niev onn da scola dil caplon e dil plevon. Silmeins tschun francs survegnel jeu mintga ga. La davosa ga dat plevon Gion Cadieli schizun ina nota da vegn francs a mi. Igl ein grevs temps: per nossa famiglia, per la gronda part dallas famiglias!

3. Laud dil directur dil seminari suenter il concert final

Alla fin dil davos onn scolastic sepresenta la scola cantunala da Cuera ella baselgia da Sogn Martin cun in concert. Il program: producziuns dil chor viril, dil chor mischedau e da treis scolars d'orgla dalla davosa classa. Jeu sun numnaus sco scolar da professer Duri Sialm.

Sche jeu patragel oz anavos, sai jeu strusch capir che professer Duri Sialm ha encuretg or per mei ina aschi liunga e greva ovra per orgla. Igl ei ina toccata da Joseph Callaerts. Igl entir unviern stoi jeu exercitar.

Igl ei miu cletg che miu frar Anton sa cumprar enzanua per tschien francs in clavazin bienmarcau. El lai purtar quei instrument en mia combra. Aschia sai jeu sunar mintga minuta libra. Ils pedals mauncan naturalmein. Aschia tilel jeu or ils calzers, semettel avon ils pedals e zappignel cun ils peis vidaneu giun plaun.

Ell'aula dil convict ha ei ina pintga orgla. Cheu hai jeu caschun dad exercitar mintgaton miu toc. Ella baselgia da Sogn Martin tonscha ei per in sulet exercezi avon il concert.

Il concert ella baselgia fullanada fa ina gronda impressiun. Il publicum lai plascher miu recital. In laud special survegnel jeu l'auter di dil directur dil seminari duront l'ura da pedagogia. El di alla classa: «Lombriser lein nus schar oz en ruaus!»