Ord la veta  ·  Reminiscenzas

Disciplina en stanza da scola

La scola primara ha Eduard Lombriser frequentau a Zignau. In scolast instrueva quater classas. Quels dall'emprema classa sesevan davon, quels dalla quarta davos. Il scolast era ina persuna d'autoritad, il capavel quel che veva disciplina! Las expensas per il material da scola stuevan ils geniturs surprender.

1. Instrucziun da religiun a Zignau

Duas gadas per jamna havein nus instrucziun da religiun tier nies caplon, in um grond e cavriu cun egliers ners. En sia liunga rassa da spiritual ina persuna da respect, denton buca da confidonza. Nos problems persunals e nos quitaus interesseschan buc el. In emploiau senza cor!

Sco ei s'auda intermediescha el a nus il pli impurtont dalla cardientscha. Cunquei ch'ils geniturs han gia avunda fastedis, lein nus purtar a casa bunas notas. Aschia emprendein nus cun pauc entusiassem las damondas e las rispostas dil catechissem. Pli bia plascher fa a nus la historia dalla Bibla.

2. In' admoniziun nunobservada cun consequenzas

In di da mars sulegliv, duas jamnas avon la fin dalla scola. Las buobas han lavur manila, ils buobs il medem temps sport. Sport munta da bial'aura exercezis libers e giugs cun il bal giuado. Ballapei ed urdeins da gimnastica enconeschein nus buc.

Dus kilometers dil Rein engiuviars fagein nus gimnastica sin in prau adattau. A casa astgein nus ir persuls, cun l'admoniziun dil scolast da buca traversar il Rein.

Quater da nus, dus buobs ein in onn pli vegls, spetgian tochen ch'ins vesa buca pli il scolast. Sinquei tilan ils dus vegls or ils calzers ed ils caltscheuls. Ils bategls enta maun autan els il flum per vegnir a riva da l'autra vart.

Nus dus giuvens caztga ei era da far il medem. Paucs meters avon l'autra riva piardel jeu tuttenina il funs sut ils peis e dun en venter ell'aua. Enzaco arrivel jeu alla riva. Ed ussa, ir aschia a casa,tut bletschs ed a schelond?

In dils dus vegls, il fegl dil sursinacazzettas, pren mei cun el a casa. Ses geniturs porschan a mi resti schetg. Quei fried disniesch! Jeu prefereschel da seser sin baun-pegna e da spitgar leu tochen ch'il resti ei schetgs.

L'auter di las consequenzas! In grev rematissem lubescha buc a mi dad ir a scola las davosas jamnas. Aschia mauncchel jeu era digl examen, dalla fin festiva digl onn scolastic, cun viseta dils geniturs e retschevida digl attestat.

Quei di ughegiel jeu per l'emprema ga da far in pèr pass avon casa. Tuttenina vesel jeu miu scolast. El vul saver co ei mondi cun mei, porta a mi miu attestat ed ina tabla tschugalata, quei che legra mei specialmein.

3. Ils dis da Nadal tier miu scolast

Cuort avon Nadal, igl onn 1927. Nies scolast annunzia: «Sur Nadal vegnel jeu ad ir a Domat tier mes geniturs. Vul enzatgi da vus vegnir cun mei?» Negina reacziun dils scolars. Quella invitaziun, plitost in jux, lai buca ruaus a mi.

A casa raquentel jeu da quella invitaziun dil scolast. Il bab ponderescha in mument e plaida: «Ti sas dir al scolast ch'il bab seigi cuntents da schar vegnir tei. El surprendi ils cuosts per il bigliet.»

Empau schenaus, denton cun legria, fetsch jeu rapport l'auter di al scolast. Tgei sa quel far auter che star tier quei ch'el ha fatg amogna. Aschia prendein nus ensemen ils 24 da december la viafier retica tochen Domat.

La famiglia Willi – ils geniturs, dus frars ed ina sora da miu scolast – habiteschan en ina casa da purs amiez il vitg. In beinvegni curteseivel! Jeu survegnel perfin ina combra da durmir mo per mei.

L'auter di novas experienzas per mei! Miu scolast ei commember dil chor baselgia. Da Nadalnotg astgel jeu ir cun el sin l'empora. Da leu anora sai jeu prender part al survetsch divin.

Il di suenter sai jeu aunc ina ga ir cun il scolast en baselgia, sin clutger, nua che jeu sai admirar ils zenns imposants. Per mei ein quei dis da Nadal impressiunonts. Loschs e cuntents sai jeu rapportar a casa da mias experienzas.

4. Star cul tgül sülla platta

1. En scola gronda a Zignau,
quei hai jeu oz aunc bein el tgau.
Vi raquintar da quei schabetg,
ei veva dau tun e cametg.

2. En classa fuvan nus d'els treis
che seduvravan mauns e peis:
il Georg caluster en in baun,
sper el in rutli da Tiraun.

3. En l' auter baun la concurrenza,
la Tilda, quell' intelligenta.
Scolast Georg, pli tard il Gieri,
per nus magari brav panzieri.

4. Cu'l veva luna da firau
schaniav' el bein nies pauper tgau.
Mo vev'el giu 'na cuorta notg
sentev'ins quei gia dallas otg.

5. Uss eis ei capitau in di
che nus sburflar vein stuiu dil rir,
dall'Engiadina il lungatg,
per Georg ed jeu tut niev cumpatg.

6. Nos quens nus vevan ual finiu
ed uss' a mauns quei cudisch priu,
legevan propi cun in regl
quels plaids curios e da smarvegl.

7. Duas construcziuns aunc en memoria
jeu hai da quella legr' historia.
En rema sai ca metter quei,
jeu supplicheschel, perstgisei!

«Star cul tgül sülla platta».

8. Da rir entscheiv' ei a caztgar
e tuttenina stuein sburflar.
E lu en stretga successiun
gia suonda l'autra construcziun:

«Ti stos buca dar da crer
che Niessegner hagi num Luregn».

9. Quei fuva ussa il cuntegn
che ha sligiau dil rir nies tegn.
Ed ussa suonda ei l'attacca
dil Gieri grond cun sia tappa.

10. Gl' emprem el tschappa igl Eduard
e lai sentir senza risguard
la forz' artada dils babuns,
da miervi smacca ses caluns.

11. En furia arv'el lu igl esch,
sdermeina el sco'l fuss in pèsch
encunt'il hisli leu maneivel,
in gèst aparti curteseivel!

12. E lu in sgregn, in plum leutier,
caluster pign vegn er' vitier.
E quel setschenta malamein
mei visavi sco in pulein.

13. Plaunsiu seplacca il stemprau,
gl'esch-stiva ha'l scolast serrau.
Nus dus en tgil leu setschentai
havein che dola pir che mai.

14. Mirein sin l'auter tut stuli
savein la scena strusch capir,
mo'l caztg da rir, lez lai 'ca suenter,
stuein rir ch'ei fa tut mal il venter.

15. Pér cura ch'el ei cumparius,
il Gieri grond, empau sblihius,
havein saviu s'acumadar,
cun murtirada tscher'entrar.