Ord la veta  ·  Reminiscenzas

Honoraziuns e renconuschientscha publica

Per sia lavur culturala ei Eduard Lombriser vegnius pliras gadas commember d'honur ed el ha saviu retscheiver plirs premis da renconuschientscha. Differents rapports ella pressa apprezieschan sia lavur per la cultura romontscha.

Scolast ed animatur cultural a Trun

GASETTA ROMONTSCHA, 20 d'october 1992
Ad Eduard Lombriser sils 75
Carli Scherrer, anteriur scolar e musicant

Bunamein 20 onns ei Eduard Lombriser staus activs a Trun. Quei sco scolast secundar, dirigent, cumponist ed organist. Mia memoria lai reviver maletgs ed impressiuns dil temps da mia affonza a Darvella, lu dil temps che jeu erel scolar dalla scola secundara e pli tard musicant a Trun.

Mias empremas impressiuns dil giubilar dateschan dils emprems onns suenter la Secunda Uiara mundiala e stattan en stretg connex cun il Chor viril da Darvella.

CHOR VIRIL DA DARVELLA

Strusch che la Secunda Uiara mundiala ei stada finida han ils umens da Darvella fundau in chor viril. Sto esser ch'il giuven scolast secundar da Trun, derivonts da Tiraun, veva incantau els per il cant. Duront las liungas seras d'unviern vevan ils umens empriu bialas canzuns on stiva dil Giachen Martin. Ed ussa, la primavera, deva ei meinsvart concerts en nies vitget. Sin pastgets e plazzas publicas sepostava il chor viril da Darvella. Tgei midada! Avon buca ditg eran aunc ils vehichels dall'armada parcai e zuppai en quels loghens. Ed ussa resunavan bellezia canzuns per streglias e gassas. Jeu audel aunc oz ils bellezia tenors. Eduard Lombriser smenava la bitgetta cun slontsch e vigur. Il chor cantava in tschuppel canzuns cumponidas da siu dirigent. Il viadi da concert mava lu tochen or Tiraun. Leu habitavan ils geniturs dil dirigent, sias vischinas e ses vischins e surtut la poeta Ludivica Lombriser. Ella veva fatg la viarva dalla canzun «naziunala»: Darvell'uclaun plascheivel.

Lu ein enzacons onns vargai ed jeu ha empriu d'enconuscher il dirigent dil chor viril da Darvella sco scolast secundar a Trun.

SCOLAST SECUNDAR A TRUN

Era cheu revivan ina roscha impressiuns e reminiscenzas. En stanza da scola fullanada regeva in clima emperneivel. In ambient sco fatg per educar e scolar carstgauns giuvens alla sava dalla pubertad. Cun anim special intermediava nies scolast Eduard savida els secturs dallas scienzias naturalas zoologia, botanica ed antropologia. Quels roms fascinavan ton el sco era nus. E l'ura da franzos: il davos translatavan nus construcziuns dètg cumplicadas dil romontsch e tudestg el franzos. Igl emprem las parts principalas, lu las subordinadas ina suenter l'autra e mettevan ils elements al liug sco igl era scret ella grammatica. Il davos aunc ina controlla che tut seigi translatau. Aschia vargavan las uras sco da sgular. Poesias fagevan nus. Secapescha romontschas. Il scolast veva mussau a nus da mesirar las silbas e da far remas. Special plascher vevan nus, cura che nies scolast prelegeva historias legras da Guglielm Gadola ni raquintaziuns da Giachen Michel Nay.

L'ura da cant: nus cantavan bellezia canzuns en tuts quater lungatgs svizzers ed adina en treis vuschs. Las romontschas eran adina cumposiziuns dil scolast. Ina reminiscenza stoi jeu aunc skizzar: il scolast saveva ch'ei sesanfli el sac dallas caultschas d'in da ses discipels ina pipa cun tut igl accessori. Arrivai ella vischinonza dil rec sper la plazza da ballapei tarmetta il scolast quei tal sin la stanga e camonda da far la roda pintga (Bauchwelle). Il Mattias fa per camond e tier la secunda ni tiarza viulta croda la pipa or da sac ed el resgem. Aunc oz riein nus da quella stucca maligna dil scolast.

Suenter las quater entscheveva la scolaziun musicala. La musica da Trun veva mess a disposiziun als scolars instruments vegls e nus emprendevan da sunar las scalas, canzuns e schizun marschs. Malgrad il grond diember da scolaras e scolars: nies scolast Eduard capeva d'era promover nos duns individuals ed el rendeva attents nus a valurs nunsvaneivlas. Persuenter engrazian oz ad el sias scolaras e ses scoars dalla scola secundara da Trun dils onns 1945 – 1960.


IGL ORGANIST

Dil 1942 tochen il 1954 ha Eduard Lombriser rendiu biars survetschs alla Pleiv da sogn Martin sco organist auxiliar. Lu, dil 1954 tochen il 1960 sco organist principal. Da lezzas uras cantava il chor cecilian mintga dumengia e da mintga firau. Varga in tozzel messas latinas, polifonas e biaras motettas formavan in repertori fetg variont. Dasperas deva ei viaspras, rusari, sepulturas e caudonns. Igl organist muncava mai.

Grond success e gronda satisfacziun ha il giubilar acquistau sco dirigent dalla Societad da musica Trun.

SOCIETAD DA MUSICA TRUN (1943 – 1960)

Da bial'entschatta ha el regiuvinau quella ed introduciu ina scolaziun sistematica e permanenta per ils musicants. La lavur endinada digl atun e digl unviern cun ils differents registers ed el plenum vegneva presentada alla publicitad la primavera a caschun dil concert da Pastgas. Ils concerts, daventai enconuschents lunsch entuorn, eran veritabla calamita per amaturas ed amaturs dalla musica instrumentala. Muments impurtonts ella veta dalla Societad da musica Trun ein stai las fiastas da musica a Tavau il 1951, a Trun il 1952, a Mustér il 1955, a Glion il 1957 ed a Cuera il 1959. D'ina occurrenza seregordan ils musicants da Trun specialmein bugen: dil concert da gala ella halla da fiera a Cuera igl onn 1954. Sper enzacontas musicas grondas dalla Svizra orientala era la musica da Trun separticipada a quei concert. Quei cun l'enconuschenta «Finlandia» da Jean Sibelius. Cheu aunc entgins tetels da cumposiziuns che formavan il repertori dalla Societad da musica Trun da gliez temps e che curdavan pulitamein ord igl ordinari: «Fackeltanz» da Meierbeer, «Karnevalouvertüre» da Franz von Suppé e «Nabucco», uvertura da Verdi.

PER FINIR

Lu ein ils 20 onns dad activitad fritgeivla a Trun vargai. Igl onn 1960 ha Eduard Lombriser bandunau nies vitg ed ei serendius a Laufen. Tgi che seregorda vesa l'immensa lavur culturala ch'el ha prestau a Trun. Oz descha ei d'engraziar per tut. Car Eduard, jeu gratuleschel a ti sin ils 75 e giavischel a ti ed als tes la benedicziun dil Segner.

Al premurau luvrer cultural

GASETTA ROMONTSCHA, 20. Oktober 1992
Bernard Cathomas, secretari general dalla Lia Rumantscha

Luvrers da cultura ein, surtut ella Romontschia, savens generalists e buca specialists. Els ein activs en differents secturs. Il reschissur ei magari era actur e translatur da teater, ils cumponists sezs dirigent, ils cantadurs magari poets da canzuns. Quei ei la schanza dalla gruppa pintga, ch'ella motivescha e stimulescha mintgin da far siu pusseivel.

Eduard Lombriser ei in exempel d'in «luvrer cultural» cun numerusas activitads. Mia emprema sentupada cun sia ovra ei stada la «canzun dil signun», tenor in text da sur Gion Battesta Sialm, cantada dil chor viril da Breil cun vigur e perschuasiun. Ils bass schevan sentir l'autoritad dil signun «cun bratsch da fier e spatlas ladas» ed il chor scheva reviver l'idilla alpestra. Ins senteva ch'il cumponist enconuscheva l'olma dil pievel ed haveva sco dirigent era experimentau tgei ch'ils chors san e vulan cantar. Las canzuns d'Eduard Lombriser tenor poesias da differents auturs vegnan cantadas bugen.

Pér pli tard hai jeu viu ch'ils interess dil giubilar survargavan per lunsch la musica. Sper sias cumposiziuns ha el scret texts da tuttas sorts per revistas e gasettas, ha fatg poesias occasiunalas per natalezis, nozzas ed auter, ei s'occupaus da rudien e cun spért aviert dallas novaziuns linguisticas ella Romontschia ed ha fatg ils davos onns ina rimnada cumplessiva da cumparegliaziuns e metafras ord la litteratura romontscha sursilvana. In engaschament special ha Eduard Lombriser mussau sco menader da cuors da romontsch a Laufen ed a Basilea, nua ch'el ha introduciu numerusas persunas el lungatg ed ella cultura romontscha.

Per siu natalezi da 75 onns mereta el la renconuschientscha ed igl engraziament dalla Ligia Romontscha per sia prestaziun sco cumponist e per sia lavur sco animatur e ver luvrer cultural.

Omagi al cumponist indigen Eduard Lombriser

GASETTA ROMONTSCHA, matg 1983
Giusep Decurtins

Il chor viril Trun envida in e scadin interessent a siu concert primavaun 83 che porta il tetel: Omagi al cumponist indigen Eduard Lombriser. L'undrientscha ch'il chor viril porta a siu Eduard sebasa sin negins anniversaris da cefras rodundas u festivitads extraordinarias. Na, igl ei ina renconuschientscha spontana e sincera dalla lavur per la canzun romontscha duront passa quater decennis.

TREIS CHORS - IN CUMPONIST

Per evitar liunguriala u monotonia ha il chor viril envidau il chor cecilian Trun (dirigent: Carli Scherrer) ed il chor d'affons Trun (dirigent Cristoffel Nay) da collaborar. Aschia survegn il concert atmosfera da «fiasta da cant» ed ha il medem mument la pusseivladad da demonstrar in tagl pli grond dall'ovra da Lombriser. Legreivels ei il fatg che gest treis cumposiziuns portan l'annexa «premaudiziun», numnadamein «La pugniera», «La pasculaziun cumina» e «La fontauna».

PATRATGS

Mintgin che sefatschenta cun la canzun romontscha e siu svilup ei cunscients dalla prestaziun musicala dad Eduard Lombriser. El s'auda denter ils capo-cumponists romontschs! Vuler caracterisar cuortamein il stil da cumponer digl Eduard ei buca lev. Il svilup enteifer sia ovra ei clars. Ein las cumposiziuns da «pli baul» d'in caracter «romantic», d'ina harmonia sempla-conservativa e da fuormas ritmicas tradiziunalas che surveschan adina al plaid, lu ei quei semidau in techet ils davos onns.

Eduard Lombriser ei mai staus in cumponist gagliard alla tscherca dil «niev». Na, siu credo ei: zugliar la viarva romontscha en in vestgiu musical, cun il qual il cantadur romontsch sa s'identificar, pia cumponer el tun ed el sentiment dil cantadur da nossa regiun. En diversas canzuns che vegnan cantadas a caschun dil concert vegn ins pertscharts dall'impurtonza ch'il cumponist dat alla melodia. El tgira quella cun attenziun. Beinsavens rumpa el la cumpactadad dalla cumposiziun cun ina cuntermelodia en fuorma d'in solo per ina gruppa u d'in unisono. E gest leu san ins seperschuader ch'il cantadur romontsch ei signaus pli fetg dalla lingia melodica e meins da structuras harmonicas e fuormas ritmicas.

Erster Preis für Komposition

NORDSCHWEIZ, 1987

Eduard Lombriser feierte dieses Jahr seinen 70. Geburtstag. In diesem Jahr erlebte der Laufner Komponist verschiedene Höhepunkte. So durfte er vor einem Monat die päpstliche Medaille «Bene merenti» für 50-jährigen Orgeldienst entgegennehmen. Bei einem Kompositionswettbewerb erhielt er kürzich den ersten Preis.

Dass jedes Jahr neue romanische Kompositionen erscheinen, ist nicht zuletzt ein Verdienst der «Lia Rumantscha». Regelmässig ermuntert diese Institution durch die Ausschreibung von Wettbewerben die Komponisten, romanische Lieder zu schreiben. Das Thema des Wettbewerbs 1985 lautete: «Humor und Satire im romanischen Lied.» Folgende Bedingungen mussten berücksichtigt werden: Das Lied muss satirisch/humoristisch, kurz und nicht zu schwierig sein.

So entstanden 35 neue Kompositionen, 14 für Männerchor und 21 für gemischten Chor. Für das Finale wurden je fünf Lieder selektioniert. Das Finale aus Sagogn im Bündner Oberland wurde direkt durch das romanische Radio übertragen. Bei diesem Finale war auch der Laufner Komponist Eduard Lombriser mit zwei Kompositionen beteiligt. Eduard Lombriser: «Um 22.30 Uhr wurde ich telefonisch direkt in die Sendung eingeschaltet. Ich durfte herzliche Gratulationen entgegennehmen für das Lied «Il mund modern» (Die neue Welt), das die höchste Punktzahl erreicht hatte.»

15 canzuns dad Eduard Lombriser

Chor viril romontsch Lucerna, Chor mischedau Sedrun
Dumeni Capeder

La sonda, ils 8 da matg 1982, ha giu liug ad Emmenbrücke in concert cun il Chor viril romontsch Lucerna sut la direcziun da Balzer Fontana ed il Chor mischedau Sedrun sut la direcziun da Norbert Vinzens. Igl ei vegniu cantau canzus dad Eduard Lombriser, Laufen, cun texts da poets sursilvans e dil poet surmiran Peder Cadotsch.

Il concert annual da quest onn dil Chor viril romontsch Lucerna ei staus annunziaus sco concert da giubileum. Eduard Lombriser accumplenescha quest onn il 65avel di da naschientscha e Peder Cadotsch il 60avel. El program san ins leger tschun gadas il num 'Cadotsch' e schizun quendisch gadas il num 'Lombriser'.

AFFINITAD ARTISTICA

L'affinitad artistica Cadotsch/Lombriser ei evidenta. Peder Cadotsch cun sias poesias liricas admirablas, ellas qualas la natira influenzescha adina puspei ils carstgauns, sto haver tuccau il sentir e patertgar da Lombriser. Lombriser ha tschentau quei magistralmein en musica.

IL MUND ALPESTER GRISCHUN

Sco da casa sesentan ils dus chors tier Eduard Lombriser cun sia ureglia fina per las intenziuns dil poet. Il Rein, la schlittada, matg e signun sin l'alp, l'aua ed il mund, las flurs striaunas, ils cuolms, las neblas ed il stemprau: tut igl esser da quest mund. Surtut il bi mund alpester grischun anfla resonanza tier Eduard Lombriser. Cura che nus cantein e tedlein sias canzuns, selegrein nus, essan nus trests, admirein, surriein, havein tema e cuschein. Cuort: nus vivin siu mund en sias canzuns, in'experientscha particulara e commuentonta!

AULT LIVEL

Ils dirigents Fontana e Vinzens han buca priu la via la pli leva per sesez e per lur cantadurs e cantaduras. Canzuns sin in ault livel sco «Il signun», «Neivlas», «Aua», «O tiara» e surtut «Il stampro» han dumandau dils dirigents e dils chors in grond engaschi.

Cun applaus eis ei buca vegniu spargnau. Treis cumposiziuns ha il publicum vuliu tedlar ina secunda ga. Fetg impressiunonts il bouquet final. Omisdus chors han cantau ensemen cun accumpignament da clavazin la canzun «Fiasta federala» che ha fatg al publicum grond plascher. Veramein in grondius concert!